London Beynəlxalq Strateji Araşdırmalar İnstitutu (IISS) dünya siyasətinin 2021-ci ildə özünü necə göstərəcəyi ilə bağlı öz proqnozlarını dərc edib.
Azadpress.az korrespondent.net-ə istinadən “beyin mərkəz”inin nəticələrini təqdim edir.
Dünya güclərinin mübahisələri
Koronavirus pandemiyası 2020-ci ildə digər problemləri kölgədə qoysa da, hələ ki, heç yerə getməyib. Narahatlıq doğuran ilk növbədə dünya gücləri arasında artmaqda olan gərginlikdir. ABŞ-Çin münasibətləri 60-cı illərdən, Rusiya ilə əlaqələri isə 80-ci illərdən bəri ən pis dövrlərini yaşayır.
Çinlə Hindistan arasındakı vəziyyət 1975-ci ildəki kimi, yenə təhlükəlidir. Donald Trampın dörd illik prezidentliyindən sonra, II dünya müharibəsinin bitməsindən bəri ilk dəfə Avropa ilə ABŞ arasındakı münasibətlərdə belə bir böyük miqyasda qeyri-müəyyənliyi hökm sürür.
Jo Baydenin ABŞ-da hakimiyyətə gəlməsi ilə Avropa-Amerika münasibətləri yenidən yaxşılaşmalıdır. Ən azından, aradakı atmosfer gümrahlaşmalıdır. Qalan dünya gücləri arasındakı münasibətlərə gəlincə, IISS parlaq perspektiv görmür.
Avantürizm hələ də dəbdədir
Proqnozlara görə, Azərbaycanla Ermənistan, Rusiya və Ukrayna arasında da gərginlik mümkün görünür. Keçmiş dönəmlərdə ABŞ-ın dominantlığı bir çox münaqişələrin az və ya çox dərəcədə yumşaq təzyiq yolu ilə böyüməsinin qarşısını alırdı. Ancaq qurumun proqnozlaşdırdığına görə, bu dominantlıq hətta Baydenin rəhbərliyi altında da geri dönməyəcək – hansı ki, xarici siyasətə köklənməzdən öncə “daxili siyasi yaraları sağaltmalı” olacaq. Bundan əlavə, ABŞ onun nüfuzuna uzun müddət zərər vuran pandemiya ilə mübarizədə öz zəif tərəflərini məlum etdi. Eyni zamanda, BMT-yə əsaslanan çoxtərəfli sistem son bir ildə sarsılmış oldu.
Çinin rolu
“Öz növbəsində Çin heç də “ABŞ-ın izi ilə getmir” – analitik materialda deyilir. Çin supergücə çevrilir, amma Birləşmi. Ştatlardan fərqli olaraq o, “möhkəm və dayanıqlı ittifaqlar yarada bilmədi”. Yeni İpək Yolu layihəsi ölkələr tərəfindən heç də Pekinin “ədalətli tərəfdaşlıq təklifi kimi yox, dünyanın bir çox yerində onun öz təsir gücünü artırmaq cəhdi kimi” başa düşülməkdədir.
Çinin “cəlbedici, bəzən də aqressiv davranışı” Şərqi Asiyadakı qonşularından tutmuş, Avropa, Afrika və Cənubi Amerikaya qədər, bir çox yerlərdə ona qarşı rəğbəti bahasına başa gəldi. Çinin Honq-Konqdan Tibetə və Sincana - müsəlman uyğurların yaşadığı bölgəyə qədər “öz ərazisində vintləri sıxmaq” üçün pandemiyadan istifadə etməsi də diqqətdən qaçmayıb. SRF-in qeyd etdiyi kimi, getdikcə daha az ölkə Çini dostcanlı dünya dövləti kimi görməkdədir.
Rəqəmsal çəkişmələr
Lakin Qərbin geosiyasi xəritədəki yeri hərbi yolla müəyyən olunmayacaq. IISS mütəxəssisləri “Böyük Rəqəmsal Oyunları” proqnozlaşdırırlar. Bu oyunda hələ ki, qaydalar yoxdur və iştirakçılar hələ çox kobuddurlar və qalib də hələlik müəyyənləşməyib.
Bir şey dəqiqdir: “Dünya gücləri arasındakı qarşıdurma sülhün üzərinə ağır bir yük qoyur. Mövcud qarşıdurmaların həll yollarını tapmaq iqlim dəyişikliyi və ya pandemiyaya qarşı ümumi yanaşmalar qədər çətindir”.
IISS-ə görə, 2021-ci ildə geosiyasi gərginliyin daha da güclənəcəyi ehtimal olunur. Bu təhlükəlidir, çünki zaman-zaman belə gərginlik yalnız “ildırım və şimşək çaxmaqla” boşala bilir. Azadpress.az